Marja van der Putten, directeur KNAW Wetenschapsfondsen.
Eind 2019 veranderde er iets wezenlijks in wetenschapsland. Wetenschapsorganisaties committeerden zich aan nieuwe vormen van erkenning en waardering voor onderzoekers. Daarmee kreeg – eindelijk! – ook wetenschapscommunicatie vaste grond onder de voeten.
In een lange, door wetenschapscommunicatie gekleurde loopbaan, heb ik ontelbaar vaak een beroep gedaan op wetenschappers om jong en oud te betrekken bij hun onderzoek. Niet zozeer om resultaten te delen, maar vooral om te laten zien hoe wetenschap werkt en om ‘de wetenschap’ een gezicht te geven. En ze stelden me vrijwel nooit teleur. Ze kwamen: voor publiekslezingen, radio- en tv-programma’s, gastlessen; voor theatervoorstellingen, websites en wetenschapswedstrijden; op festivals, in musea of in hun eigen instituut, voor publiek geopend tijdens het Weekend van de Wetenschap. Altijd vanuit enthousiasme om anderen mee te nemen in hun zoektocht naar antwoorden op steeds nieuwe vragen binnen hun vakgebied, of het nou ging om middeleeuwse handschriften, mariene ecologie, groepsgedrag of quantummechanica. En vrijwel altijd in hun eigen tijd.
De belangstelling en waardering van het publiek voor deze inzet is en blijft groot. In dat opzicht is het dankbaar werk en, eerlijk is eerlijk, interactie met publiek heeft ook de wetenschapper veel te bieden: verrassende vragen, voeling met wat er tintelt of wringt in de samenleving, en steeds vaker ook onderzoeksideeën, hulp bij dataverzameling en andere vormen van publieksparticipatie in onderzoek.
Met het instellen van het pilotfonds Wetenschapscommunicatie door wetenschappers Gewaardeerd!, uitgevoerd door de KNAW, heeft de (inmiddels demissionaire) minister van OCW bewezen dat zij de verzuchting ‘Het is iets dat je erbij moet doen, het liefst in je vrije tijd’ ter harte heeft genomen. Inmiddels hebben 91 onderzoeksgroepen verspreid over het hele land een toekenning van € 10.000 voor nieuwe activiteiten ontvangen, als waardering voor hun structurele inzet. Daarmee is ook het signaal afgegeven dat wetenschapscommunicatie bezien en beoordeeld moet worden als een volwaardig onderdeel van een academisch takenpakket. Dat betekent natuurlijk niet dat élke wetenschapper bedreven moet zijn in wetenschapscommunicatie, team science – en welk onderzoek is dat niet – laat immers ruimte voor ieders eigen kwaliteit.
Ter informatie en inspiratie zijn de Gewaardeerd!-projecten – op verschillende manieren doorzoekbaar – nu te vinden op verrijkinggewaardeerd.nl/projecten-van-gewaardeerd. Daarmee zetten we een nieuwe stap naar kennisdeling en netwerkvorming, pijlers van het net gestarte verrijkingsprogramma Gewaardeerd!, dat eveneens met steun van OCW gestalte krijgt. In dit kader is ook een serie workshops ontwikkeld over nieuwe ontwikkelingen in wetenschapscommunicatie. Zo valt er nog een wereld te winnen waar het gaat om het voeren van een open gesprek over desinformatie en false truth. Aan de basis van dat gesprek ligt een gedeeld begrip van de wetenschappelijke werkwijze. Wat dat betreft heb ik (ik weet het, heel onwetenschappelijk) een heilig geloof in de universitaire Wetenschapsknooppunten die met onderzoekers werken aan wetenschapswijsheid van basisschoolleerlingen en hun docenten.
Het pilotfonds Gewaardeerd! heeft -als het spreekwoordelijke topje van de ijsberg- zichtbaar gemaakt met hoeveel energie er binnen Nederlandse universiteiten gewerkt wordt aan wetenschapscommunicatie en public engagement. De talloze wetenschappers die zich hiervoor inzetten hebben beslist recht op ‘erkenning en waardering’, uitgedrukt in tijd, enige middelen, en de zekerheid dat wetenschapscommunicatie meetelt in de totale output. In oktober 2022 hopen we kennisinstellingen met een adviesrapport daartoe een handreiking te bieden.